Jakie są podstawowe zasady realizacji obowiązku zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym?
Podstawowe zasady realizacji powyższego obowiązku to:
1) zapobieganie zagrożeniom,
2) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, których nie można wykluczyć,
3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania,
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,
5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,
7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej,
8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawco! Pamiętaj, że:
Wypadki i choroby mogą negatywnie wpłynąć na Twoje przedsiębiorstwo poprzez:
1. Zmniejszenie ilości i wydajności produkcji.
2. Uszkodzenie maszyn, urządzeń i innego mienia.
3. Zwiększenie składki ubezpieczeniowej (koszt ubezpieczenia wypadkowego).
4. Konieczność uczestnictwa w procesach sądowych.
Jakie zdarzenie jest wypadkiem przy pracy?
Za wypadek przy pracy [34] uważa się zdarzenie, które spełnia łącznie 4 warunki:
1. zdarzenie nagłe rozumiane jako natychmiastowe wystąpienie przyczyny zewnętrznej, która wywołuje określony skutek np. porażenie prądem elektrycznym, upadek na schodach, wypadek samochodowy; z orzecznictwa sądowego wynika, że zdarzeniem nagłym może być również działanie czynnika, który wywołuje ujemne skutki, w czasie nie dłuższym niż jedna dniówka robocza np. poranny stres wynikający z rozmowy pracownika z przełożonym skutkuje zawałem serca tuż przed zakończeniem pracy,
2. wywołane przyczyną zewnętrzną czyli taką, która nie wynika z wewnętrznych uwarunkowań organizmu pracownika, np. choroby; do przyczyn zewnętrznych zaliczyć można maszyny, urządzenia, inne osoby lub zadziałanie sił przyrody; przyczyna zewnętrzna nie musi być wyłączną przyczyną wypadku może nastąpić splot przyczyny zewnętrznej z przyczyną tkwiącą w organizmie człowieka np. nadmierny wysiłek fizyczny powodujący zawał serca.
3. nastąpiło w związku z pracą:
¦ podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
¦ podczas wykonywania czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
¦ w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
4. spowodowało uraz lub śmierć uszkodzenie tkanek ciała lub narządów wewnętrznych pracownika w wyniku zadziałania czynnika zewnętrznego. Będą, to np. skaleczenia, rany,złamania kończyn,amputacje, oparzenia, odmrożenia,zatrucia, skutki duszenia, działania promieniowania, ale także wstrząs psychiczny, będący reakcją na stres. Uraz nie musi skutkować niezdolnością do pracy (zwolnieniem lekarskim).
Uwaga!
Przepisy nie wymagają, by wykonywanie czynności przez pracownika miało charakter bezpośrednio wytwórczy. Jeżeli pracownik ulegnie wypadkowi w trakcie korzystania z pomieszczeń socjalnych lub urządzeń higienicznosanitarnych w zakładzie pracy, w trakcie świadczenia przez niego pracy, również będzie to wyczerpywało znamiona wypadku przy pracy.
Wjakich sytuacjach wypadek jest traktowany na równi z wypadkiem przy pracy?
Może się zdarzyć, że pracownik ulegnie zdarzeniu wypadkowemu w trakcie wykonywania powierzonych mu zadań niepozostających w bezpośrednim związku z pracą. Mówimy wtedy o wypadku zrównanym z wypadkiem przy pracy. W zakresie uprawnienia do świadczeń ubezpieczeniowych będzie to wypadek, któremu pracownik uległ:
¦ w czasie podróży służbowej do miejsca delegowania lub np. między miejscem oddelegowania a miejscem zakwaterowania albo w miejscu zakwaterowania, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
¦ podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
¦ przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Czy wypadek osoby zatrudnionej na innej podstawie niż umowa o pracę jest wypadkiem przy pracy?
Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypad ko wego pod czas:
¦ wykonywania pracy lub współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
¦ wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
¦ wykonywania innych czynności, które opisuje ustawa z o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych [34].
Dokumentowanie tego rodzaju wypadku odbywa się w karcie wypadku przez podmiot związany z poszkodowanym (lub poszkodowanymi) zgodnie z ustawą [34] i rozporządzeniem [37].
Jakie są rodzaje wypadków przy pracy?
1. Śmiertelny wypadek przy pracy śmierć w wyniku wypadku następuje w okresie do 6 miesięcy od daty wypadku.
2. Ciężki wypadek przy pracy to taki wypadek, który powoduje ciężkie uszkodzenie ciała np. utratę wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub innego uszkodzenia ciała albo rozstrój zdrowia naruszający podstawowe funkcje organizmu. Ciężkie uszkodzenie ciała, to także zagrażająca życiu lub nieuleczalna choroba, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
3. Lekki wypadek przy pracy każdy inny wypadek niewyczerpujący znamion wypadku śmiertelnego i ciężkiego.
4. Zbiorowy wypadek przy pracy zdarzenie wypadkowe, w wyniku którego poszkodowane są co najmniej 2 osoby.
Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy z chwilą otrzymania informacji o zdarzeniu wypadkowym?
Z zaistnieniem w zakładzie pracy wypadku wiążą się obowiązki, określone w rozporządzeniu w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy [35]. Pracodawca ma obowiązek:
¦ udzielić poszkodowanym pierwszej pomocy,
¦ zabezpieczyć miejsce wypadku,
¦ zawiadomić o wypadku właściwego inspektora pracy i prokuratora (wypadek ciężki, zbiorowy, śmiertelny),
¦ powołać zespół powypadkowy,
¦ usta lić oko licz no ści i przy czyny wypad ku,
¦ określić wnioski i środki profilaktyczne,
¦ sporządzić i zatwierdzić protokół powypadkowy, zgodnie z [36],
¦ doręczyć protokół powypadkowy poszkodowanemu,
¦ doręczyć protokół powypadkowy właściwemu inspektorowi pracy,
¦ zarejestrować wypadek w rejestrze wypadków lub karcie wypadku,
¦ sporządzić statystyczną kartę wypadku GUS, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy [38].
Zaniechanie obowiązku powiadomienia o wypadku przy pracy (śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym) właściwych organów, w tym inspektora pracy, stanowi wykroczenie z art. 283 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy i jest zagrożone karą grzywny 1 00030 000 zł.
Co jest celem postępowania powypadkowego?
Celem postępowania powypadkowego (dochodzenia powypadkowego) jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosowanie odpowiednich środków prewencyjnych, zapobiegających podobnym wypadkom w przyszłości.
Szczegółowy sposób postępowania zespołu powypadkowego i sporządzania dokumentacji powypadkowej określa rozporządzenie [35].
Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez okres 10 lat.
W jaki sposób należy zabezpieczyć miejsce wypadku?
Miejsce wypadku powinno być zabezpieczone przed:
¦ wstępem osób niepowołanych,
¦ uruchomieniem bez potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które zostały wstrzymane w związku z wypadkiem,
¦ dokonywaniem zmian położenia maszyn, urządzeń technicznych i innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub mogą okazać się pomocne w ustaleniu jego okoliczności i przyczyny.
Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody odpowiednich organów jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.
Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku lekkiego wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku i udokumentowaniu wszystkich możliwych okoliczności, pozwalających ustalić przebieg i przyczyny wypadku.
W przypadku zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego zgodę na uruchomienie maszyn lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem.
Kto wchodzi w skład zespołu powypadkowego?
Po wypadku w zakładzie należy powołać zespół powypadkowy w następującym składzie, zawsze dwuosobowym:
¦ pracownik służby bhp i społeczny inspektor pracy jeśli w zakładzie powołano służbę bhp (zatrudnionych powyżej 100 pracowników) i w zakładzie działają związki za wodo we,
¦ pracodawca lub pracownik, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp lub specjalista spoza zakładu pracy i przedstawiciel załogi jeśli w zakładzie nie powołano służby bhp i nie działają związki zawodowe. Pracodawca, pracownik oraz specjalista spoza zakładu pracy muszą spełniać wymogi formalne (ukończone niezbędne szkolenia), zgodnie z art. 23711 § 1 i § 2 kp [2].
¦ pracodawca i specjalista spoza zakładu pracy w przypadku gdy w zakładzie pracy zatrudnionych jest na tyle mało pracowników, że powołanie zespołu w składzie podanym w powyższych punktach nie jest możliwe.
Zespół powypadkowy można powoływać każdorazowo w przypadku zaistnienia wypadku lub ustalić stały skład zespołu do czasu odwołania. Najlepiej powołać zespół odpowiednim pisemnym zarządzeniem, którego kopia dołączona zostanie razem z protokołem powypadkowym do dokumentacji powypadkowej.
Zespół powypadkowy ma obowiązek przystąpić do ustalania okoliczności i przyczyn zaistniałego wypadku niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku, czyli właściwie zaraz po powołaniu przez pracodawcę. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca.
W jakim terminie sporządza się protokół powypadkowy?
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza, nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, protokół powypadkowy. Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku w terminie dłuższym niż 14 dni, jeżeli nastąpiły uzasadnione przeszkody lub trudności, wymaga podania przyczyn tego opóźnienia w treści protokołu powypadkowego.
Jakie informacje należy zamieścić w rejestrze wypadków?
Na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych należy prowadzić w zakładzie rejestr wypadków przy pracy. W rejestrze tym odnotowuje się zdarzenia wypadkowe osób będących pracownikami, w praktyce najczęściej w ujęciu rocznym. Jeśli w zakładzie pracują osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, dokumentacja powypadkowa rejestrowana jest w kartach wypadku i takie karty należy również przechowywać, niezależnie od prowadzonego rejestru wypadków.
W rejestrze wypadków powinny znaleźć się następujące informacje:
1) imię i nazwisko poszkodowanego,
2) miejsce i data wypadku,
3) informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,
4) data sporządzenia protokołu powypadkowego,
5) stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
6) data przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy,
7) liczba dni niezdolności do pracy,
8) inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego.
Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do systematycznego analizowania przyczyn wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy. Na podstawie wyników tych analiz pracodawca powinien stosować właściwe środki zapobiegające zaistnieniu podobnych wypadków w przyszłości.
Komu nie przysługują świadczenia z ZUS?
Świadczenia nie przysługują ubezpieczonemu, jeżeli:
¦ wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,
¦ ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających bądź substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
W jakich sytuacjach ZUS odmówi przyznania świadczeń?
ZUS, w drodze decyzji, odmówi przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, w przypadku gdy:
¦ nie zostanie przedstawiony protokół powypadkowy lub karta wypadku,
¦ w protokole lub karcie wypadku dane zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy,
¦ protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne.