Zgodnie z art. 229 §4 kp [2] pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy. Dlatego, zanim osoba zatrudniana przystąpi do pracy, musi najpierw poddać się badaniom lekarskim i dostarczyć pracodawcy odpowiednie zaświadczenie, stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku określonym w skierowaniu, otrzymanym od pracodawcy.
Jakim badaniom profilaktycznym należy poddać pracownika?
Profilaktyczne badania lekarskie pracownika obejmują:
1. Badania wstępne – przeprowadzane w momencie przyjęcia pracownika do pracy.
2. Badania okresowe – wykonywane w trakcie zatrudnienia, w terminach wyznaczonych przez lekarza.
3. Badania kontrolne – podlega im każdy pracownik po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni (bez znaczenia jest przyczyna niezdolności do pracy).
Okresowe i kontrolne badania lekarskie pracownik przeprowadza w miarę możliwości w godzinach pracy.
Czy badania lekarskie mają zastosowanie do wszystkich pracowników?
Badania lekarskie mają zastosowanie do wszystkich pracowników, bez względu na zajmowane stanowisko i rodzaj wykonywanej pracy.
Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, jest obowiązany zapewnić tym osobom okresowe badania lekarskie, także:
¦ po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami,
¦ po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie tymi badania mi.
Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.
Kto może dokonywać badań profilaktycznych?
Badania profilaktyczne pracowników mogą przeprowadzać wyłącznie lekarze posiadający odpowiednie kwalifikacje określone szczegółowo w rozporządzeniu [18]. Do takich badań uprawnieni są m.in. lekarze, którzy posiadają specjalizację w dziedzinie medycyny pracy, medycyny przemysłowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej lub higieny pracy.
Pracodawca, zgodnie z ustawą o służbie medycyny pracy [17], obowiązany jest zawrzeć odpowiednią pisemną umowę na sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi z podstawową jednostką służby medycyny pracy.
Zadania służby medycyny pracy wykonują: lekarze, pielęgniarki, psycholodzy i inne osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do wykonywania wielodyscyplinarnych zadań tej służby. Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy są:
¦ podmioty wykonujące działalność leczniczą w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, z wyłączeniem pielęgniarek i położnych wykonujących zawód w formach określonych odrębnymi przepisami;
¦ wojewódzkie ośrodki medycyny pracy.
Zadania służby medycyny pracy realizują, w zakresie i na zasadach określonych w ustawie [17], także jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych, prowadzące działalność w dziedzinie medycyny pracy.
Pracodawca ma prawo wyboru podmiotu, który będzie sprawował w jego zakładzie pracy opiekę zdrowotną nad pracującymi. Pracodawca dokonuje tego wyboru w porozumieniu z przedstawicielami załogi. Może też zawrzeć umowę z kilkoma jednostkami.
Jaki jest minimalny zakres opieki zdrowotnej w odniesieniu do pracowników?
Zakres ten powinien obejmować co najmniej rodzaje świadczeń, do których zapewnienia pracodawca jest obowiązany na podstawie Kodeksu pracy, ustawie o służbie medycyny pracy oraz przepisów wydanych na ich podstawie.
Kto kontroluje prawidłowość realizacji zadań wykonywanych przez jednostkę medycyny pracy określonych w umowie?
Jednostki medycyny pracy, zajmujące się prowadzeniem badań profilaktycznych podlegają kontroli właściwego terytorialnie wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy. Wyjątkiem jest Przedsiębiorstwo Państwowe PKP, gdzie nadzór i kontrolę nad przeprowadzaniem badań profilaktycznych pracowników sprawuje Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej.
Jakie obowiązki ma pracodawca, który zawarł umowę z jednostką medycyny pracy?
Umowa, jaką pracodawca zawiera z jednostką medycyny pracy, zobowiązuje go do:
¦ przekazywania jednostce informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników,
¦ zapewnienia udziału jednostki w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, działającej na terenie zakładu pracy,
¦ zapewnienia jednostce możliwości przeglądu stanowisk pracy, w celu dokonania oceny warunków pracy,
¦ udostępniania jednostce dokumentacji wyników kontroli warunków pracy, w części odnoszącej się do ochrony zdrowia.
Jeśli pracodawca (zleceniodawca) nie wywiązuje się z zadań wynikających z umowy, jednostka medycyny pracy (zleceniobiorca) informuje właściwe inspekcje (PIP, PIS) o niemożności wykonywania zadań objętych umową.
Jakie informacje należy zamieścić w skierowaniu pracownika na badania profilaktyczne?
Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Skierowanie powinno zawierać [18]:
¦ określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
¦ w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,
¦ w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,
¦ informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Jaki dokument kończy badanie profilaktyczne?
Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
¦ brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub
¦ przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy.
Orzeczenia lekarskie są wydawane w formie zaświadczeń według ustalonego wzoru,
a lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje je pracownikowi i pracodawcy. Pracodawca obowiązany jest przechowywać wydane orzeczenia w aktach osobowych pracownika.
W aktach osobowych należy także przechowywać inne orzeczenia lekarskie wydane pracownikom, a dotyczące [2]:
¦ utraty przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 43 pkt 2 kp),
¦ konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 kp),
¦ stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 kp).
Jeżeli pracownik lub pracodawca nie zgadza się z wydanym orzeczeniem, może wystąpić w terminie 7 dni od dnia wydania zaświadczenia, za pośrednictwem lekarza, który je wydał, z wnioskiem o przeprowadzenie kolejnego badania. Ponowne badanie przeprowadzane jest w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, właściwym ze względu na miejsce świadczenia pracy. Badanie powinno być przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orzeczenie wydane na jego podstawie jest ostateczne.
Kto ponosi koszty badań profilaktycznych?
Koszt profilaktycznej opieki zdrowotnej pracowników ponosi w całości pracodawca. Wszystkie koszty związane z profilaktyką zdrowotną pracowników to:
¦ koszty badań profilaktycznych,
¦ wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy przez pracownika, w związku z badaniami profilaktycznymi (badania wykonuje się w miarę możliwości w godzinach pracy),
¦ koszty badań profilaktycznych poszerzonych decyzją lekarza,
¦ koszty ponownego badania, na skutek odwołania pracownika lub pracodawcy od treści orzeczenia lekarskiego,
¦ koszty badań lekarskich okresowych osób, z którymi rozwiązano stosunek pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie jej takimi badaniami w związku z zatrudnianiem jej przez pracodawcę w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających,
¦ zwrot kosztów przejazdu w związku z przeprowadzanymi badaniami okresowymi i kontrolnymi, według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Szczegółowy tryb i zakres przeprowadzania badań profilaktycznych określone zostały w rozporządzeniu w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników [18].
Czy pracodawca ma obowiązek dokonywania jeszcze innych badań lekarskich pracowników, poza badaniami wstępnymi, okresowymi i kontrolnymi?
Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami obejmuje [18]:
1. Wykonywanie badań lekarskich poza terminami naznaczonych badań okresowych w przypadkach:
a) stwierdzenia szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika i związanej z tym konieczności przeniesienia go do innej pracy,
b) ciąży pracownicy, jeżeli stan ten uniemożliwia jej wykonywanie dotychczasowej pracy,
c) stwierdzenia u pracownika niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy na skutek wypadku przy pracy, gdy jednocześnie pracownik nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
d) w razie stwierdzenia u pracownika objawów choroby zawodowej.
2. Wykonanie badań u pracowników zatrudnionych na stanowiskach o podobnych za-grożeniach przy pracach w warunkach występowania przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.