Zapewnienie właściwego oświetlenia miejsc pracy jest obowiązkiem każdego pracodawcy. Zgodnie z art. 207 § 2 ustawy
– Kodeks pracy pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Dotyczy to między innymi zapewnienia odpowiednich warunków oświetlenia na stanowiskach pracy. Zgodnie z § 26 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
W listopadzie 2003 r. PKN wprowadził metodą uznaniową (tzn. tekst normy opublikowany jest w języku angielskim), nową normę dotyczącą oświetlenia wnętrz: PN–EN 12464-1:2003 (U). Technika świetlna. Oświetlenie miejsc pracy.Część 1: Miejsca pracy wewnątrz pomieszczeń, która zastąpiła normę PN- 84/E-02033 [3].
Obecnie norma PN-EN 12464-1 jest już przetłumaczona na język polski i przeszła etap powszechnej ankietyzacji.
Norma PN-EN 12464-1:2003 (U)
Norma PN-EN 12464-1:2003 (U) określa wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy znajdujących się wewnątrz budynków. Zawiera również zalecenia dotyczące dobrej praktyki oświetleniowej i podaje kryteria niezbędne przy projektowaniu oświetlenia. Nie ustanawiając konkretnych rozwiązań, norma ta nie ogranicza swobody projektantów w zakresie stosowania nowych technik lub nowoczesnego sprzętu oświetleniowego.
Kryteriami przy projektowaniu oświetlenia w kolejności są: otoczenie świetlne, rozkład luminancji, natężenie oświetlenia, olśnienie, oświetlenie kierunkowe, aspekty barwne, migotanie strumienia świetlnego i efekt stroboskopowy, współczynnik utrzymania oraz względy energetyczne.
W oddzielnych rozdziałach tej normy przedstawiono zagadnienia związane z oświetleniem stanowisk pracy z monitorami ekranowymi i procedury sprawdzania projektu oświetleniowego.
Wymagania szczegółowe dla wnętrz (obszarów) oraz zadań i czynności wzrokowych odnośnie wartości: użytecznego natężenia oświetlenia, ujednoliconego wskaźnika olśnienia (UGR), wskaźnika oddawania barw oraz ewentualne uwagi dodatkowe.
Terminy i definicje
W normie PN-EN stosowane są niektóre określenia zawarte w PN-90/E-01005 Technika Świetlna. Terminologia[4] oraz niewystępujące w niej, jak:
–zadanie wzrokowe (visual task): zbiór elementów decydujących o postrzeganiu podczas wykonywania pracy, jak: wymiary przedmiotu, jego luminancja, kontrast z tłem i czas trwania
–obszar zadania wzrokowego(task area): fragment miejsca pracy, w którym jest wykonywane zadanie wzrokowe.
W przypadku miejsc, których rozmiar i/lub lokalizacja obszaru zadania wzrokowego nie jest znana, za obszar zadania wzrokowego należy przyjąć obszar, w którym zadanie to może być wykonywane
–obszar bezpośredniego otoczenia (immediate surrounding area): obszar o szerokości co najmniej 0,5 m, otaczający obszar zadania wzrokowego będący w zasięgu pola widzenia
– eksploatacyjne natężenie oświetlenia (Em) (maintained illuminance): najniższa wartość średniego natężenia oświetlenia, która powinna być utrzymana na określonej powierzchni; inaczej mówiąc jest to średnie natężenie oświetlenia zalecane do utrzymania podczas użytkowania oświetlenia.
Kryteria w projektowaniu oświetlenia
Otoczenie świetlne
W celu zapewnienia dobrego oświetlenia ważne jest, aby poza zapewnieniem wymaganego poziomu natężenia oświetlenia zaspokojone były jednocześnie podstawowe potrzeby człowieka, jak: wygoda widzenia, wydolność wzrokowa oraz bezpieczeństwo.
Do podstawowych parametrów określających otoczenie świetlne w tej normie zaliczono:
• rozkład luminancji
• natężenie oświetlenia
• olśnienie
• kierunkowość światła
• oddawanie barw i postrzeganie barwy światła
• migotanie
• oświetlenie elektryczne uzupełniające światło dzienne.
Rozkład luminancji
Luminancję powierzchni można określić w najprostszy sposób za pomocą jej współczynnika odbicia i natężenia oświetlenia na tej powierzchni. Podane w omawianej normie zakresy współczynników odbicia głównych powierzchni we wnętrzach praktycznie pokrywają się z podanymi w poprzedniej normie: sufit 0,6 ÷0,9; ściany 0,3 ÷0,8; podłoga 0,1 ÷0,5. Natomiast istotnym i potrzebnym uzupełnieniem jest podanie przedziału współczynnika odbicia dla płaszczyzny pracy wynoszącego: 0,2 ÷0,6.
Natężenie oświetlenia
Poziom natężenia oświetlenia i jego rozkład w polu zadania wzrokowego i jego otoczeniu mają zasadniczy wpływ na to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie obserwator dostrzeże i wykona zadanie wzrokowe.
Jeśli szukasz rękawic roboczych znajdziesz je w naszym sklepie http://rekawice-robocze.pl/
Wymagane wartości natężenia oświetlenia w polu zadania wzrokowego
Średnie natężenie oświetlenia dla dowolnego zadania wzrokowego nie może
być niższe od wartości eksploatacyjnych podanych w rozdziale zawierającym wymagania oświetleniowe, niezależnie od wieku i stanu instalacji oświetleniowej. Wartości te powinny być spełnione na rzeczywistych powierzchniach, które mogą być płaszczyznami poziomymi, pionowymi lub pochyłymi.
W omawianej normie przyjęto, że wymagane natężenie oświetlenia w celu dostrzeżenia rysów ludzkiej twarzy w normalnych warunkach oświetleniowych, powinno być nie mniejsze niż 20 lx. Jest to najniższa wartość w przyjętej w tej normie skali stopniowania natężenia oświetlenia:
20 – 30 – 50 – 75 – 100 – 150 – 200 – 300 – 500 – 750 – 1 000 – 1 500 – 2 000 – 3 000 – 5 000 lx.
Zastosowana krotność tej skali, o wartości około 1,5, przedstawia najmniejszą istotną różnicę w subiektywnym poziomie natężenia oświetlenia. Wartości tego szeregu tylko nieznacznie różnią się do przyjętego w poprzedniej normie
– pominięto wartość 10 lx, a dodano wartości 30 i 1 500 lx.
Projektant oświetlenia może zwiększyć poziom natężenia o co najmniej jeden stopień (wg skali wartości natężeń oświetlenia) w następujących sytuacjach, odbiegających od warunków normalnych, gdy:
• wykonywana praca wzrokowa jest skrajnie trudna
• naprawianie popełnionych błędów jest bardzo kosztowne
• zwiększona dokładność lub wyższa wydajność ma szczególnie duże znaczenie
• zdolność widzenia jest gorsza niż normalna
• przedmioty pracy wzrokowej mają wyjątkowo małe rozmiary lub małą wartość kontrastu
• określone czynności mają być wykonywane w wyjątkowo długim czasie.
Można powiedzieć, że są one bardziej szczegółowe niż zapisy w poprzedniej normie [3]. Natomiast dotychczasowy zapis z tej normy [3] dotyczący pracowników, których wiek przekracza 40 lat zastąpiono zwrotem: zdolność widzenia jest gorsza niż normalna.
W normie PN-EN wprowadzono nowy zapis dotyczący przypadków, kiedy wartość natężenia oświetlenia może być zmniejszona przez projektanta oświetlenia o co najmniej jeden stopień. Dotyczy to sytuacji, gdy:
• przedmioty pracy wzrokowej są niezwykle dużych rozmiarów lub o niezwykle wysokiej wartości kontrastu
• zadanie wzrokowe ma być wykonywane w nieograniczenie krótkim czasie.
Zwrot – nieograniczenie krótki czas można rozumieć jako pracę krótkotrwałą.
Istotne jest też określenie minimalnej wartości eksploatacyjnego natężenia oświetlenia wynoszącego 200 lx w obszarach, w których bez przerwy wykonywane są zadania wzrokowe.
Powinno ono zależeć od natężenia oświetlenia obszaru pracy (obszaru zadania wzrokowego) – może być od niego mniejsze, ale ma zapewniać równomierny rozkład luminancji w polu widzenia.
Dopuszczone przez omawianą normę różnice w poziomach natężenia oświetlenia pomiędzy obszarami zadania i jego bezpośredniego otoczenia wskazują w praktyce na możliwość doświetlania obszaru zadania oprawą oświetlenia miejscowego. Wynika z tego, że wymagane przez omawianą normę eksploatacyjne natężenia oświetlenia dotyczą (tam gdzie to ma uzasadnienie) oświetlenia złożonego. Oprócz odpowiedniego natężenia oświetlenia w obszarze zadania wzrokowego, oświetlenie powinno zapewniać odpowiednią luminancję adaptacji, zgodnie z przedstawionym wcześniej rozkładem luminancji. Natomiast duże zmiany natężenia oświetlenia wokół obszaru zadania mogą prowadzić do odczucia niewygody u pracowników. To ostatnie, ogólnie sformułowane zdanie, zastąpiło dosyć istotne wymaganie zawarte we wcześniejszej normie [3], które dotyczyło stosunku (1 : 5) natężenia oświetlenia na dwóch sąsiadujących ze sobą płaszczyznach.
Równomierność
Omawiana norma wprowadza istotne zmiany w określaniu równomierności. W obszarze samego zadania wzrokowego równomierność powinna być jak najlepsza, ale nie mniejsza niż 0,7 (≥0,7). Natomiast równomierność natężenia oświetlenia w obszarze bezpośredniego otoczenia nie może być niższa od 0,5 (≥0,5).
Olśnienie
Nowa norma zawiera definicje olśnienia przykrego (przeszkadzającego) oraz
olśnienia odbiciowego, których nie było w normie poprzedniej. Na stanowiskach pracy znajdujących się we wnętrzach najczęstszą przyczyną powstawania olśnienia przykrego są jaskrawe elementy opraw oświetleniowych lub okna. Jeśli spełnione są warunki ograniczenia olśnienia przykrego, olśnienie przeszkadzające nie stanowi zazwyczaj większego problemu. Większy problem stanowi natomiast uniknięcie olśnienia w sytuacji, kiedy kierunek patrzenia jest powyżej linii poziomej.
Olśnienie przykre
Norma PN-EN zaleca oszacowanie olśnienia przykrego pochodzącego bezpo-średnio od opraw oświetleniowych znajdujących się we wnętrzu, czego nie przewiduje poprzednia [3]. Dokonywane jest ono przy zastosowaniu podanej w tej normie tabelarycznej metody ujednoliconego wskaźnika olśnienia (UGR) Oszacowanie wskaźnika olśnienia dokonywane jest na etapie wykonywania projektu oświetlenia, a wszystkie założeni przyjęte przy jego oszacowywaniu powinny być wymienione w dokumentacji.
Ochrona przed olśnieniem
W celu unikania olśnienia od źródeł światła oraz opraw oświetleniowych należy stosować odpowiednie elementy konstrukcyjne opraw osłaniające źródła światła lub przesłaniać okna żaluzjami. Zgodnie z omawianą normą, w przypadku zastosowania źródeł światła o wartości luminancji zawartej w przedziale 20 ÷50 kcd/m minimalny kąt ochrony opraw oświetleniowych powinien wynosić 15°, natomiast w przypadku luminancji źródeł z przedziału 50 ÷500 kcd/m –kąt ten powinien być równy 20°, a w przypadku luminancji ≥500 kcd/m – 30°. Podane wartości minimalnych kątów ochrony nie mają zastosowania do opraw świecących w górną półprzestrzeń oraz opraw zamontowanych poniżej normalnego poziomu oczu.
Tak więc, przez powiązanie wartości luminancji zastosowanych źródeł światła z minimalnymi kątami ochrony opraw oświetleniowych, w nowej normie zrezygnowano z tabeli dotyczącej największej luminancji opraw oświetleniowych oraz nieosłoniętych źródeł światła, w zależności od poziomu natężenia oświetlenia i trzech klas ograniczenia olśnienia.
Olśnienie dekontrastujące i odbiciowe (Veiling reflections and reflected glare)
Do środków, które mogą zapobiegać lub ograniczać powstanie olśnienia dekontrastującego i odbiciowego norma zalicza:
• właściwie rozmieszczanie opraw oświetleniowych i stanowisk pracy
• preferownie matowych powierzchni
• ograniczanie luminancji opraw
• zwiększanie powierzchni świecących opraw
• malowanie na jasno sufitów i ścian.