Pracownikom zatrudnionym w szczególnie uciążliwych warunkach pracodawca musi zapewnić napoje i posiłki profilaktyczne. Koszty ich pokrywa pracodawca. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawarte są w rozporządzeniu w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
Kiedy pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikom posiłki profilaktyczne?
Posiłki profilaktyczne muszą być dostarczone zatrudnionym przy:
¦ wszystkich pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, które powodują w ciągu jednej zmiany roboczej tzw. efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2 000 kilokalorii (6280 kilodżuli) u mężczyzn i 1 100 kcal (4 605 kJ) w przypadku kobiet,
¦ pracach fizycznych, powodujących w czasie jednej zmiany roboczej wydatek energetyczny ponad 1 500 kcal (6 280 kJ) u mężczyzn i 1 000 kcal (4 187 kJ) u kobiet, jeśli wykonywane są na otwartej przestrzeni w okresie od 1 listopada do 31 marca, albo w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie temperatura ze względów na stosowane technologie utrzymuje się stale poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C,
¦ robotach wykonywanych pod ziemią, przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych lub innych zdarzeń losowych.
Kiedy pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikom napoje?
Napoje powinni otrzymywać pracujący:
¦ na otwartej przestrzeni, przy temperaturze poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
¦ na stanowiskach, na których temperatura w wyniku panujących warunków atmos-ferycznych przekracza 28°C,
¦ przy pracach fizycznych, powodujących w ciągu jednej zmiany efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1 500 kcal u mężczyzn i 1 000 kcal w przypadku ko biet,
¦ w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wskaźnikiem obciążenia termicznego (WBGT) > 25°C,
¦ w zimnym mikroklimacie, w którym wartość siły chłodzącej powietrza (WCI) > 1 000.
Jeśli w zakładzie pracy występuje praca w warunkach gorącego lub zimnego mikroklimatu, to dla określenia wartości wskaźników WBGT i WCI niezbędne jest dokonanie ich pomiarów przez upoważnione laboratorium do badań środowiska pracy. Tylko wtedy można stwierdzić, czy pracownicy są uprawnieni do posiłków profilaktycznych i napojów. Dokonania pomiarów wymaga także określenie wydatku energetycznego. Jeżeli wydatek energetyczny nie przekracza ustalonych wyżej wartości – posiłki profilaktyczne nie przysługują.
Gorący lub zimny mikroklimat w miejscu pracy, w świetle rozporządzenia [24] jest uznawany za czynnik szkodliwy dla zdrowia.
Jaka musi być kaloryczność posiłków profilaktycznych i napojów. Jak należy je dostarczać pracownikom ?
Posiłki profilaktyczne dla pracowników muszą posiadać wartość kaloryczną około 1 000 kcal oraz zawierać 50-55 proc. węglowodanów, 30-35 proc. tłuszczów i 15 proc. białek. Powinny być wydawane w czasie przerwy w pracy, po około 3-4 godzinach od jej rozpoczęcia.
Napoje, w zależności od warunków pracy, powinny być zimne lub gorące. Te, które są przeznaczone dla zatrudnionych w gorącym mikroklimacie, muszą zawierać sole mineralne i witaminy. Nie ma innych szczegółowych wymogów w zakresie rodzajów, czy zawartości napojów, a więc decyduje o tym pracodawca.
Napoje powinny być jednak dostępne cały czas podczas pracy wykonywanej w warunkach uzasadniających ich wydawanie, w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników.
Czy pracodawca może w zamian za posiłki wypłacać pracownikowi ekwiwalent pieniężny?
Posiłki i napoje profilaktyczne przysługują pracownikom w naturze i nie można w zamian wypłacać ekwiwalentu pieniężnego.
W sytuacji, gdy z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy lub ze względów organizacyjnych pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków profilaktycznych, to w zamian można zapewnić pracownikom korzystanie z posiłków wydawanych w punktach gastronomicznych albo umożliwić ich przygotowywanie przez pracowników z otrzymanych produktów we własnym zakresie.
Jednak, takie rozwiązanie wymaga konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. Natomiast, pracodawca powinien ustalić zasady wydawania posiłków profilaktycznych i napojów, a następnie zamieścić te ustalenia w regulaminie pracy albo innym akcie wewnątrzzakładowym.
W jakich miejscach w zakładzie pracownicy powinni spożywać posiłki profilaktyczne i napoje?
Pracodawca ma obowiązek zapewnić odpowiednie warunki higieniczne i sanitarne przy spożywaniu oraz przygotowywaniu posiłków, najlepiej w jadalni. Zgodnie z przepisami jadalnie muszą istnieć w przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 20 osób na jednej zmianie (z wyjątkiem zakładów, gdzie wykonuje się wyłącznie prace biurowe) oraz we wszystkich firmach, w których pracownicy narażeni są na kontakt ze środkami chemicznymi, promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zakaźnymi lub wykonują zajęcia szczególnie brudzące.
W jadalni, służącej do wydawania napojów, powinny być wyodrębnione części przeznaczone do ich spożywania (w których dopuszczalna jest też konsumpcja przez pracowników własnych posiłków) oraz do ich przygotowywania i wydawania. Natomiast jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków profilaktycznych, musi dodatkowo posiadać odrębny węzeł sanitarny dla konsumentów oraz dla pracowników obsługi.
W określeniu poziomu wydatku energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy pomocny może być kalkulator wydatku energetycznego, opracowany w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Szczecinie. Na stronie http://www.szczecin.oip.pl/index.php /ergonomia znajduje się przydatna aplikacja wraz z instrukcją obsługi. Kalkulator ten przy określaniu ciężkości pracy korzysta z popularnej metody Lehmanna.
Zużycie energii w metodzie szacunkowej oceny ciężkości pracy wg Lehmanna.
Czynność Wydatek energetyczny (kcal/h)
Pozycja ciała
Siedzenie 18
Klęczenie 30
Stanie 36
Stanie w pochyleniu 48
Chodzenie 102 – 210
Rodzaj pracy
Praca palcami, dłonią i przedramieniem lekka 18 – 36
średnia 36 – 54
ciężka 54 – 72
Praca jedną ręką lekka 42 – 72
średnia 72 – 102
ciężka 102 – 132
Praca dwiema rękami lekka 90 – 120
średnia 120 – 150
ciężka 150 – 180
Praca całym ciałem (praca mięśni, kończyn, tułowia) lekka 150 – 240
średnia 240 – 360
ciężka 360 – 510
bardzo ciężka 510 – 690